Β΄ ΕΤΑΙΡΙΚΟΙ ΘΙΑΣΟΙ

της Έλσης Στεφανάκη

Το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών προχωρεί στη δημιουργία των εταιρικών θιάσων, με απώτερο στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ανεργίας στον κλάδο των ηθοποιών. Αν και η πιο σημαντική πλευρά της προσφοράς των εταιρικών θιάσων είναι η καλλιτεχνική, εφόσον ωφέλησε και ωφελεί το ελληνικό θέατρο, και ειδικότερα το ελληνικό έργο, δεν είναι η μόνη. Αξιοσημείωτες οικονομικές συνέπειες ακολούθησαν την επέκταση του θεσμού: μείωση της ανεργίας στους ηθοποιούς και αποδέσμευσή τους από τον ιδιώτη θεατρικό επιχειρηματία.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας απασχολεί το χώρο των ηθοποιών από πολύ νωρίς, όπως και σήμερα άλλωστε, γι’ αυτό και μια πρώτη προσπάθεια ίδρυσης των εταιρικών θιάσων εντοπίζεται ήδη από το 1918, δηλαδή λίγο μετά την ίδρυση του ΣΕΗ. Βέβαια, οι ρίζες του θεσμού των εταιρικών θιάσων είναι παλιότερες. Η ιδέα της δημιουργίας τους εμφανίζεται ήδη από τον περασμένο αιώνα, με τη μορφή εξορμήσεων στην επαρχία. Αργότερα, με την επιχειρηματοποίηση του θεάτρου, η κίνηση περιορίζεται στις ομάδες των μπουλουκιών¹. Η δημιουργία τους αποτελεί ιδέα πολλών ηθοποιών της προπολεμικής περιόδου, κατά την οποία λειτουργούν πολλοί τέτοιοι θίασοι δανειοδοτούμενοι από το Ταμείο Εργασίας.

Στις 8 Οκτωβρίου 1918, λοιπόν, ψηφίζεται στην Αθήνα ο πρώτος κανονισμός λειτουργίας των συνεταιρικών θιάσων. Το κείμενο αυτό περιέχει 25 σημεία. Σύμφωνα με τους κανονισμούς αυτούς, κάθε θίασος που αποτελείται από μέλη τού Σωματείου Ηθοποιών και δεν είναι εκμισθωμένος από εργοδότη, λειτουργεί επί τη βάσει μεριδίων και αποκαλείται εταιρικός θίασος. Τα έσοδα μοιράζονται στους συνεταίρους με βάση μια κλίμακα διαβάθμισης. Ορίζεται, υποχρεωτικώς ένας διευθυντής και επιπλέον υπάρχουν κανονισμοί για τις σχέσεις του θιάσου και του θεατρώνη, θέματα ασφάλειας των ηθοποιών κλπ.²

Στις 16-18 Ιανουαρίου 1932 συντάσσεται καταστατικό για τους συνεταιρικούς θιάσους με πολλά νέα στοιχεία και διατάξεις. Ορίζονται οι υποχρεώσεις των συνεταιρικών θιάσων, η σύνθεσή τους, ο τρόπος χορήγησης δανείων, η διαδικασία αποχώρησης συνεταίρων, οι κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασης των κανονισμών κ.ά. Η ουσία όμως του θεσμού παραμένει η ίδια, όπως είχε οριστεί στον κανονισμό του 1918³.

Παράλληλα με άλλους θιάσους, την άνοιξη του 1940 δημιουργείται ένας μεγάλος συνεταιρικός θίασος νέων που εμφανίζεται στα Ταμπούρια του Πειραιά, στο θέατρο «Ζέφυρος» με την επωνυμία «Νεοελληνική Σκηνή», και αποτελείται από τους Αδαμάντιο Λεμό, Γιάννη Αργύρη, Νίκο Ευθυμίου, Μαίρη Λεμού, Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Σούλα Δημητρίου, Μαρία Γιαννακοπούλου κ.ά. Η ομάδα αυτή ανεβάζει δραματικά έργα, ηθογραφίες, κωμωδίες, ρομαντικά ειδύλλια κ.ά. Η δράση του θιάσου συνεχίζεται και στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής με την ίδια ονομασία, όμως με νέα μέλη και έδρα το θέατρο «Νανά» στην οδό Βουλιαγμένης. Η συνεταιρική ομάδα διευρύνεται με την είσοδο του Μίμη Φωτόπουλου, της Λυδίας Καπλάνη, της Τζόλης Γαρμπή, της Ολυμπίας Παπαδούκα, του Μιχάλη Χαραλαμπίδη και άλλων⁴.

Το 1957, το ΣΕΗ έχει ήδη αποφασίσει να λάβει μέρος στη δημοπρασία για την παραχώρηση των θεάτρων «Εθνικού Κήπου Αθηνών» και «Πάρκου Θεσσαλονίκης» για την εκεί εγκατάσταση των υπό την αιγίδα του συνεταιρικών θιάσων, χωρίς όμως αποτέλεσμα⁵.

Το 1958 δημιουργείται ο Οργανισμός Εταιρικών Θιάσων (ΟΕΘ) με σκοπό την αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων του κλάδου και την αποτελεσματικότερη προστασία και καλύτερη οργάνωση των θιάσων. Με την εταιρική αυτή συνεργασία επρόκειτο να πάψει το θέατρο να είναι κερδοσκοπική επιχείρηση, έτσι ώστε να μην βρίσκει έδαφος να αναπτυχθεί ο στείρος καλλιτεχνικός ανταγωνισμός και ο βεντετισμός^6.

Το 1958, επίσης, το ΣΕΗ, ύστερα από νέα έγκριση του Οργανισμού Εταιρικών Θιάσων, τυπώνει νέο κανονισμό συγκρότησης και λειτουργίας τους. Σκοπός των εταιρικών θιάσων είναι η ανάπτυξη της συνεταιριστικής ιδέας, η βελτίωση των συνθηκών εργασίας των ηθοποιών, η συνένωση των καλλιτεχνικών και τεχνικών δυνάμεων του θεάτρου, η καταπολέμηση της ανεργίας των ηθοποιών και η προώθηση της τέχνης του θεάτρου. Όπως και στους προηγούμενους κανονισμούς, ορίζονται τα καθήκοντα των ηθοποιών, η διοίκηση, οι εισπράξεις κλπ. Το διοικητικό συμβούλιο που έλαβε τις αποφάσεις αυτές αποτελείται από τον πρόεδρο του ΣΕΗ Βασίλη Μεσολογγίτη, την αντιπρόεδρο Ανθή Ζαχαράτου και το γενικό γραμματέα Λυκούργο Καλλέργη⁷.

Σε έκτακτη γενική συνέλευση του ΣΕΗ, την ίδια χρονιά, ο γενικός γραμματέας, Λυκούργος Καλλέργης, τονίζει την ανάγκη συγκρότησης εταιρικών θιάσων. Αναφέρεται εκτενώς στη σκοπιμότητα της ύπαρξής τους και παρουσιάζει στη συνέλευση το σχέδιο του Οργανισμού, για έγκριση. Μεταξύ των άλλων το σχέδιο αυτό αναφέρει τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζουν οι Ε.Θ. για τους καλλιτέχνες της σκηνής και καθορίζει τον τρόπο διοίκησης του ΟΕΘ από 8μελές Δ.Σ. Ορίζει, επίσης, ως πόρους του Οργανισμού ποσοστό 2% επί των ακαθάριστων εισπράξεων των εταιρικών θιάσων, το ποσό των 18.000 δρχ., το οποίο παρέχεται από το Ταμείο Εργασίας Ηθοποιών για ενίσχυση των μικρών θιάσων και, τέλος, κάθε επιχορήγηση ή ιδιωτική προσφορά προς τον Οργανισμό. Επίτιμος πρόεδρος του ΟΕΘ αποφασίζεται να είναι ο εκάστοτε υπουργός Παιδείας⁸.

Στην εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» δημοσιεύεται η ανακοίνωση της Π.Ο.Θ.Α. και του ΣΕΗ στην οποία αναφέρεται ότι ο Οργανισμός αυτός θ’ αποτελέσει το πνευματικό βάθρο όλης της θεατρικής κινήσεως του τόπου και θα καταστεί το απαραίτητο όργανο που θα οδηγήσει το θέατρο στο σωστό δρόμο και στη συγκεκριμένη αποστολή του. Η επιτυχία του σκοπού αυτού θα είναι ο φωτεινός ήλιος που θα ζεσταίνει τη μεγάλη καρδιά του θεάτρου και θα παρηγορήσει τους ανθρώπους τού μόχθου, τους ταπεινούς και αδικημένους εργάτες της Ελληνικής Σκηνής⁹. Παραδείγματα εταιρικών θιάσων εκείνης της εποχής, που πολλά προσέφεραν στο θεατρικό χώρο, είναι η «12η Αυλαία» και το «Άρμα Θεάτρου».

Το Μάρτιο 1959 το ΣΕΗ στέλνει εγκύκλιο προς όλους τους παράγοντες του ελληνικού θεάτρου για την αναδιοργάνωση του δραματικού και λυρικού θεάτρου στην επαρχία, σύμφωνα με το σχέδιο του Σωματείου Ηθοποιών της Γαλλίας. Τονίζεται ιδιαίτερα το πρόβλημα της στέγασης: ενώ στην Γαλλία οι δήμοι διέθεταν και δημοτικά θέατρα εκτός από τις αίθουσες των επαρχιακών πόλεων που προσφέρονταν με ικανοποιητικούς όρους, στην Ελλάδα κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, τουλάχιστον όσον αφορά τα δημοτικά θέατρα. Το ΣΕΗ, με επίμονα διαβήματα προς τους δήμους, επιτυγχάνει την έναρξη ανέγερσης δημοτικών θεάτρων, για παράδειγμα στη Λαμία και τη Μυτιλήνη αλλά και αλλού¹⁰.

Σε έκτακτη έκδοση της εφημερίδας «Το Ελληνικόν Θέατρον» γίνεται λόγος για την εφαρμογή ενός νέου συστήματος χρηματοδότησης των συνεταιρικών θιάσων. Προτείνεται η σύσταση 4μελούς επιτροπής από το Δ.Σ. του Ταμείου Εργασίας Ηθοποιών που θα ελέγχει τις προϋποθέσεις για τη σύσταση εταιρικών θιάσων, θα εξασφαλίζει θέατρα με καλύτερους όρους, καθώς και θα επιβάλλει κυρώσεις για τυχόν οικονομικές ασυνέπειες των δανειοδοτουμένων¹¹. Το νέο αυτό σύστημα προτείνεται γιατί η ευχέρεια στον καταρτισμό συνεταιρικών θιάσων, οι οποίοι δανειοδοτούνται από το Ταμείο Εργασίας Ηθοποιών, οδηγεί στον κατακλυσμό του ελληνικού θεατρικού χώρου από πρωταγωνίστριες και πρωταγωνιστές που συγκροτούν θιάσους με τους οποίους μεταβαίνουν στην επαρχία, και πολλές φορές οι θίασοι αυτοί διαλύονται στην πρώτη πόλη που επισκέπτονται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι θίασοι να ζητούν διαρκώς ενισχυτικά δάνεια για να καλύψουν τα έξοδά τους.

Το 1962 το ΣΕΗ στέλνει ένα ενημερωτικό υπόμνημα προς τον πρόεδρο της κυβέρνησης και τους αρμόδιους υπουργούς για τα προβλήματα που απασχολούν το ελληνικό θέατρο. Ανάμεσα στα άλλα θέματα που προβάλλει, αναπτύσσει τους γνωστούς σκοπούς της συνεταιριστικής ιδέας, δηλαδή την ανάπτυξη συνεταιριστικής εργασίας, τη βελτίωση των όρων εργασίας, τη συνένωση των καλλιτεχνικών δυνάμεων του θεάτρου, τη διευκόλυνση άνεργων ηθοποιών κλπ., και ζητεί επιχορήγηση 500.000 δραχμών ετησίως, ώστε η λειτουργία του ΟΕΘ να αποτελέσει πρότυπο για την κρατικοποίηση του θεάτρου. Η ενέργεια αυτή δεν έχει άμεσο πρακτικό αποτέλεσμα¹².

Το ΣΕΗ εγκρίνει τη χορήγηση δανείου 10.000 δραχμών από κονδύλι του Ταμείου Εργασίας Ηθοποιών στον Ε.Θ. «Ηνωμένοι Καλλιτέχναι», ο οποίος είχε δημιουργηθεί ήδη με πρωτοβουλία και εποπτεία του Σωματείου, με όρο την εξόφληση του δανείου¹³. Ο συγκεκριμένος θίασος το 1963 ανεβάζει το έργο Λιούτσα του Ηλ. Λυμπερόπουλου στο θέατρο «Πορεία» και το έργο Θάψτε τους νεκρούς. Στη συνέχεια πραγματοποιεί περιοδεία στην Πελοπόννησο¹⁴. Σε θεατρική εφημερίδα της εποχής δεν έλειψαν οι επικρίσεις και τα πικρόχολα σχόλια. Συγκεκριμένα για τον εταιρικό θίασο «Η.Κ» αναφέρεται ότι η πορεία του βάδιζε προς το άγνωστο και πως από την ημέρα της εκδηλώσεώς του οδεύει συνεχώς εις την αποτυχίαν. Για την εξέλιξη αυτή υπεύθυνοι ήταν το πρόβλημα της ακαταλληλότητας της θεατρικής στέγης στην ελληνική επαρχία, η υπερβολική ημερήσια αποζημίωση για την ενοικίαση χώρων για τις παραστάσεις (1.500 δρχ.), η έλλειψη κατάλληλου ρεπερτορίου κλπ. Αποτέλεσμα είναι η διασπάθιση μισού περίπου εκατομμυρίου, η πείνα και η δυστυχία των μελών τού εταιρικού θιάσου. Τέλος, χαρακτηρίζεται επιζήμια η προσπάθεια των «Η.Κ.» και κατηγορούνται οι υπεύθυνοι του θιάσου ότι στερούνται κάθε ηθικής βάσης και πίστης. Όλα αυτά τα πικρόχολα σχόλια οφείλονται περισσότερο στο γεγονός ότι η συγκρότηση του θιάσου έγινε εκ των άνω και όχι από τους ίδιους τους ηθοποιούς¹⁵.

Το ΣΕΗ κάνει πολλές προσπάθειες για την οικονομική ενίσχυση του ΟΕΘ με διαβήματα που στέλνει σε διάφορους οργανισμούς για παροχή οικονομικής βοήθειας.

Την άνοιξη του 1964 συγκροτείται μεγάλη ομάδα προβεβλημένων και δόκιμων νέων ηθοποιών με το διακριτικό τίτλο «Άρμα Θεάτρου Εταιρικός Θίασος ΣΕΗ», ο οποίος αποτελείται από τους: Βασίλη Ανδρεόπουλο, Μόνικα Βασιλείου, Αγνή Βλάχου, Θάνο Γραμμένο, Νίκο Δενδρινό, Θόδωρο Έξαρχο, Στέφανο Ληναίο, Νότη Περγιάλη, Φοίβο Ταξιάρχη, Ιάκωβο Ψαρρά. Η ομάδα αυτή ανεβάζει με μεγάλη επιτυχία σε τρεις μεγάλες παραστάσεις στην κόχη του Καλλιμάρμαρου την Ειρήνη του Αριστοφάνη, σε μετάφραση του Βασίλη Ρώτα, χορογραφία της Ραλλούς Μάνου, σκηνικά και κοστούμια του Σπύρου Βασιλείου, μουσική του Νικηφόρου Ρώτα και σκηνοθεσία του Πέλου Κατσέλη¹⁶.

Ο ίδιος εταιρικός θίασος από τις 21 Μαρτίου 1965, ανασυγκροτημένος, συνεχίζει τη δραστηριότητά του για 2 χρόνια ακόμα, αποτελούμενος από τους: Θάνο Γραμμένο, Θεανώ Ιωαννίδου, Γ. Καλογερόπουλο, Θ. Κανέλλη, Γρ. Μεσσαλά, Νότη Περγιάλη, Βέτα Προέδρου, Φοίβο Ταξιάρχη, Γ. Χαραλαμπίδη, Γ. Χριστόπουλο, Κ. Χρονοπούλου, Ιάκωβο Ψαρρά και το συνθέτη Νικηφόρο Ρώτα. Ανεβάζει σε περιοδεία στην επαρχία και την Αθήνα πάλι την Ειρήνη του Αριστοφάνη με τους ίδιους συντελεστές, εκτός του Πέλου Κατσέλη που αποχωρεί, και τη σκηνοθετική φροντίδα της παράστασης αναλαμβάνει ο καλλιτεχνικός υπεύθυνος του θιάσου, Φοίβος Ταξιάρχης. Επιπλέον, ανεβάζει το Τρελό Φεγγάρι του Νότη Περγιάλη με τους ίδιους καλλιτεχνικούς συντελεστές και σκηνοθέτη τον Μήτσο Λυγίζο. Κατά την τρίμηνη περιοδεία του «Άρματος», η ομάδα αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα και διαταράσσονται οι σχέσεις των εταίρων, με αποτέλεσμα το θέμα αυτό να απασχολήσει το Δ.Σ. του ΣΕΗ, το οποίο προβαίνει σε ορισμένες συστάσεις στο θίασο¹⁷.

Το 1966 το «Άρμα Θεάτρου» συνεχίζει τη δραστηριότητά του με την Ερωφίλη του Χορτάτζη που παρουσιάζεται, μαζί με τα ιντερμέδια, για πρώτη φορά στην ελληνική σκηνή, με καλλιτεχνικούς συντελεστές τους: Νότη Περγιάλη, που αναλαμβάνει τη δραματουργική επεξεργασία του έργου, σκηνογραφίες-ενδυμασίες του Δημήτρη Μυταρά, χορογραφίες του Γ. Εμιρζά, μουσική του Νικηφόρου Ρώτα και σκηνοθεσία του Πέλου Κατσέλη, ο οποίος επανακάμπτει στο θίασο. Η παράσταση ανεβαίνει στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων του ΕΟΤ και γνωρίζει μεγάλη επιτυχία. Ο Τύπος, οι κριτικοί, ακόμα και οι πολιτικοί παράγοντες εκφράζονται με τα καλύτερα λόγια για τη θεατρική δραστηριότητα του «Άρματος»¹⁸. Στο πρόγραμμα του έργου αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι το «Α.Θ.» δεν απευθύνεται στο λίγο και εκλεκτό κοινό της πρωτεύουσας, αλλά αντίθετα στο μεγάλο κοινό ολόκληρης της χώρας, από το τελευταίο χωριό μέχρι την τελευταία συνοικία. Εκφράζεται η πεποίθηση ότι ο λαός αγαπά βαθιά το θέατρο από τα αρχαία χρόνια και πως ακόμα και αν κακές συνήθειες απομάκρυναν το κοινό από το θέατρο, το θέατρο έχει χρέος να πάει κοντά στο κοινό του με γνήσια ελληνικότητα¹⁹.

Η δράση των εταιρικών θιάσων κατά τη διάρκεια της δικτατορίας αναστέλλεται. Το «Α.Θ.» αυτοδιαλύεται, όπως φυσικά διαλύεται και το ΣΕΗ και ο ΟΕΘ από το δικτατορικό καθεστώς. Στα σκοτεινά χρόνια λειτουργεί με συλλογική μορφή και προφανώς συνεταιρικά στον οικονομικό τομέα το «Θεατρικό Εργαστήρι» στη Θεσσαλονίκη, με νεομορφικές παρουσιάσεις έργων υψηλής στάθμης, αλλά και το γνωστό «Ελεύθερο Θέατρο» στην Αθήνα.

Η επαναλειτουργία του θεσμού των εταιρικών θιάσων αρχίζει το 1975²⁰. Στις 29 Μαΐου έχουμε νέα σύσταση ετερόρρυθμης εταιρείας με την επωνυμία «Φ. Ταξιάρχης – Κ. Δαρλάσης – Σ. Αβδούλος Ε.Ε.» και τον εμπορικό τίτλο «Ελεύθεροι Καλλιτέχνες». Πρόεδρος του τριμελούς συμβουλίου των συνδιαχειριστών ψηφίζεται ο Φοίβος Ταξιάρχης, ο οποίος έχει και τα καθήκοντα του διοικητικού διευθυντή²¹. Το ΣΕΗ θέτει υπό την αιγίδα του τον εταιρικό αυτό θίασο με την προϋπόθεση όμως ότι τα μέλη του θα συμμορφώνονται με τις διατάξεις του Σωματείου που είχαν οριστεί από το 1917²². Ο θίασος ανεβάζει το έργο του Δημήτρη Φωτιάδη Ο Μακρυγιάννης²², η απήχηση του οποίου λειτούργησε στους θεατές με διαλεκτική ακρίβεια, ώστε ο συσχετισμός τού τότε με το πολιτικό σήμερα της εποχής ν’ αναπηδάει αυθόρμητα με το ερώτημα των θεατών: «Ώστε τίποτα σχεδόν δεν άλλαξε από τότε στην εξάρτηση της χώρας από τους ξένους;». Εντυπωσιακή ήταν η συμμετοχή του κοινού στην παράσταση. Συχνά διακόπτανε την παράσταση με χειροκροτήματα, για να φωνάξουν κάτι δικό τους, ενώ μετά τις παραστάσεις στους δρόμους αντήχησε πολλές φορές το τραγούδι «Πότε θα κάνει ξαστεριά»²³.

Οι «Ελεύθεροι Καλλιτέχνες» συνεχίζουν τις περιοδείες τους και το 1976. Συγκεκριμένα το καλοκαίρι του 1976 ανεβάζουν το έργο του Βασίλη Ρώτα Κολοκοτρώνης ή Η νίλα του Δράμαλη, το οποίο αφιερώθηκε στα 88 χρόνια του ποιητή. Η παρουσίαση του έργου είναι αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς με συντονιστική ευθύνη του Φοίβου Ταξιάρχη. Η ρύθμιση του σκηνικού χώρου και οι ενδυμασίες γίνονται από τον Τάσο Ζωγράφο ενώ η μουσική είναι του Νικηφόρου Ρώτα²⁴. Ο θίασος αυτός συνεχίζει τη δραστηριότητά του μέχρι και το 1985, άλλοτε με την αιγίδα του ΟΕΘ και άλλοτε με απλή εταιρική μορφή, και παρουσιάζει δώδεκα άπαιχτα νεοελληνικά έργα των Β. Ρώτα (4 έργα), Δ. Φωτιάδη (2 έργα), Νότη Περγιάλη, Μένη Μποσταντζόγλου, Γιάννη Ρίτσου κ.ά. Μάλιστα, οι παραστάσεις των έργων Πιάνο-καραγκιόζικα και Γραμματιζούμενοι του Β. Ρώτα και Μαρία Πενταγιώτισσα του Μποστ (πάνω σε ιδέα του θιάσου) περιλαμβάνονται στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Αθηνών.

Την περίοδο μετά τη δικτατορία συντάσσεται ο εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας των Ε.Θ., ο οποίος ορίζει την υποχρεωτική συμμετοχή 10 τουλάχιστον ηθοποιών που είναι ενεργά μέλη του ΣΕΗ. Η διοίκηση των θιάσων αυτών πρέπει να γίνεται από τριμελή επιτροπή με διευθυντή, καλλιτεχνικό υπεύθυνο και οικονομικό υπεύθυνο. Οικονομικές ενισχύσεις γίνονται με δάνεια από τον ΟΕΘ, το Ταμείο Εργασίας Ηθοποιών, διάφορες επιχορηγήσεις από Υπουργεία, δήμους, καταβολές εταιρειών, ενισχύσεις ιδιωτών κ.ά. Επιπλέον, καθορίζονται τα έξοδα, τα έσοδα, οι αρμοδιότητες των μελών, η αποχώρηση εταίρων και άλλες διατάξεις²⁵.

Το καταστατικό του ΟΕΘ του 1977 περιλαμβάνει τους γνωστούς σκοπούς των Ε.Θ., τα καθήκοντα, τον τρόπο διοίκησης, τις αρχαιρεσίες (εκλογές, καταμέτρηση ψήφων). Επίσης, αποφασίζεται συγκρότηση γνωμοδοτικής επιτροπής, η οποία αποτελείται από καλλιτεχνικό σύμβουλο, σκηνοθέτη, τεχνικό σύμβουλο, οικονομικό σύμβουλο, χορογράφο ή μουσικό. Οι πόροι του ΟΕΘ αποφασίζεται να προέρχονται από το 10% των καθαρών κερδών των θιάσων, τις επιχορηγήσεις του Δημοσίου, τις δωρεές, τα κληροδοτήματα, τα έσοδα από το κράτος, τις δωρεές μελών, τις εισπράξεις από παραστάσεις, γιορτές, διαλέξεις και πιθανά έσοδα από το ταμείο του ΣΕΗ²⁶.

Στην έκδοση της Ενιαίας Συνδικαλιστικής Αντιδικτατορικής Κίνησης (ΕΣΑΚ) και των συνεργαζόμενων ηθοποιών, το Μάιο 1977, με τον τίτλο Τα προβλήματα του κλάδου μας, εκτός των άλλων τονίζεται η σημασία της επαναλειτουργίας του ΟΕΘ ύστερα από αδικαιολόγητη καθυστέρηση λόγω της δικτατορίας. Όμως τα αποτελέσματα της επαναλειτουργίας του δεν είναι ανάλογα της σοβαρής καλλιτεχνικής, επαγγελματικής και κοινωνικής αποστολής του θεσμού. Για την κακή λειτουργία του ΟΕΘ ευθύνεται κυρίως το παλιό καταστατικό του, ανίκανο να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες που επικρατούν πλέον στο χώρο του θεάτρου, αλλά και ορισμένοι από τους ηθοποιούς που κλήθηκαν να διοικήσουν το όργανο αυτό. Η τροποποίηση του καταστατικού του συνεπάγεται και την ανάληψη της διοίκησής του από ηθοποιούς, οι οποίοι έχουν πλήρη επίγνωση της σημασίας που έχει ο θεσμός των Ε.Θ. για όλο τον κλάδο²⁷ .

Στον απολογισμό του Δ.Σ. του ΣΕΗ για το 1977-78 αναφέρονται κάποιες δραστηριότητες και ενέργειες του ΣΕΗ για τον ΟΕΘ. Συγκεκριμένα, τα μέλη του συμβουλίου είχαν συναντηθεί με το γενικό γραμματέα του ΕΟΤ, Τάκη Λαμπρία, για να ενταχθούν οι εταιρικοί θίασοι του ΣΕΗ στις φεστιβαλικές εκδηλώσεις. Επίσης, πραγματοποιείται επίσκεψη στον υπουργό Εργασίας, Κ. Λάσκαρη, και ζητείται αύξηση του ποσοστού που λαμβάνει ο Οργανισμός από τα εργατικά εισιτήρια, πανελλήνια επέκταση του θεσμού των παραστάσεων για την Εργατική Εστία και «διακριτική» προτίμηση του Υπουργείου στα εταιρικά σχήματα, για παραστάσεις σε μετανάστες, ιδιαίτερα στη Γερμανία. Ζητείται, επίσης, επιχορήγηση σε μόνιμη βάση από το Υπουργείο Πολιτισμού. Κατόπιν γίνεται επίσκεψη στον υπουργό Β. Ελλάδος για την ενίσχυση εταιρικών θιάσων στη Β. Ελλάδα. Τέλος εκπρόσωποι του ΟΕΘ συναντώνται με τον Ν. Συνοδινό, διευθυντή του πολιτικού γραφείου της Άννας Συνοδινού, σχετικά με το νόμο 198, ώστε να αποδεσμευτούν τα χρήματα του Ταμείου Εργασίας, τα οποία είναι αρκετά και θα μπορούσαν να ενισχύσουν σημαντικά το έργο του ΟΕΘ. Ο γενικός γραμματέας Αθλητισμού, ενώ αρχικά δείχνει προθέσεις αγαθές, στη συνέχεια αντιμετωπίζει τα αιτήματα των ανθρώπων του θεάτρου με καχυποψία. Από πλευράς του ΕΟΤ δεν επιτυγχάνεται η οικονομική ενίσχυση. Ούτε το Υπουργείο Πολιτισμού δίνει την υποσχεθείσα επιχορήγηση, ύψους 500.000 δραχμών. Όμως εγκρίνεται η ένταξη των Ε.Θ. σε φεστιβαλικές εκδηλώσεις στην επαρχία. Τέλος, το Υπουργείο Εργασίας αυξάνει το κατακρατούμενο ποσοστό στα εισιτήρια από 4% σε 5,8% και επανεξετάζει το θέμα των κρατήσεων υπέρ του ΟΕΘ από τα εργατικά εισιτήρια σε πανελλήνια κλίμακα.

Οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες του ΟΕΘ κατά το 1977-78 διακρίνονται για την ποιότητά τους. Συγκεκριμένα, το «Θεατρικό Εργαστήρι Θεσσαλονίκης» ανεβάζει τα έργα Κυριακάτικος Περίπατος, Οι προσκυνημένοι και Το ράντζο το δικό μας. Επίσης δημιουργεί και παιδικό θίασο, δίνει παραστάσεις σε πόλεις της Β. Ελλάδας, συμμετέχει στα «Δημήτρια», εκδίδει περιοδικό και οργανώνει κινηματογραφικές προβολές. Τέλος, παίρνει μέρος στο Φεστιβάλ του Βρότσλαβ στην Πολωνία²⁸.

Το 1977 συνολικά οι εταιρικοί θίασοι, από τέσσερις που ήταν, γίνονται εννέα. Συγκεκριμένα, τη χρονιά αυτή λειτουργούν οι ακόλουθοι θίασοι: «Ελεύθεροι Καλλιτέχνες», «Θεατρικό Εργαστήρι Θεσσαλονίκης», «Θεατρίνοι», «Θέατρο της Αλήθειας», «Θέατρο Δραπετσώνας», «Θεσσαλικό Θέατρο», «Θέατρο του λαού», «Οργανισμός Ηπειρωτικού Θεάτρου» και «Σύγχρονο Λαϊκό Θέατρο». Οι προσπάθειες αυτές, για τη δημιουργία νέων Ε.Θ., είναι ένα γεγονός ιδιαίτερα ελπιδοφόρο για τη θεατρική ανάπτυξη και τη γενικότερη πολιτιστική πρόοδο του λαού μας. Αυτό τονίζεται στον Τύπο που, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, επαινεί την πολιτιστική συμβολή του ΟΕΘ²⁹.

Στις 11 Ιουνίου 1979 δημιουργείται νέο εταιρικό σχήμα του ΣΕΗ, χωρίς να παρεκκλίνει από τους σκοπούς του Σωματείου. Έτσι, αυτή τη φορά, συστήνεται αστική εταιρεία μη κερδοσκοπική. Η εταιρεία αυτή είναι ανεξάρτητο και αυτοτελές νομικό πρόσωπο, αποτελεί όμως, στην ουσία, συνέχεια της αρχικής εμπορικής εταιρείας «Ελεύθεροι Καλλιτέχνες» που πρωτοϊδρύθηκε στις 23 Μαΐου 1975. Η επωνυμία της νέας εταιρείας είναι «Καλλιτεχνική και Πνευματική Εταιρεία» με το διακριτικό τίτλο «Εταιρικός Θίασος». Η διάρκειά της ορίζεται να λήξει στις 31 Δεκεμβρίου 1985. Οι σκοποί τής εταιρείας είναι καθαρά πνευματικοί, καλλιτεχνικοί και γενικά εκπολιτιστικοί και σε καμιά περίπτωση κερδοσκοπικοί. Συγκεκριμένα, στοχεύει στη συγκρότηση θεατρικών συγκροτημάτων εταιρικής μορφής, στη δημιουργία παιδικού θεάτρου και πειραματικών ομάδων έρευνας της θεατρικής τέχνης, όπως επίσης και στην ίδρυση και λειτουργία σχολής θεάτρου. Επιπλέον, η διοργάνωση στα αστικά κέντρα αλλά και στην επαρχία συναυλιών, διαλέξεων, ελεύθερων συζητήσεων για πνευματικά και καλλιτεχνικά θέματα, εκθέσεων εικαστικών τεχνών και βιβλίου, η παραγωγή και η προβολή ταινιών κινηματογράφου και τηλεόρασης, η έκδοση βιβλίων και η καθιέρωση διαγωνισμών και βραβείων, αποτελούν βασικούς σκοπούς της εταιρείας. Το Δ.Σ. αποτελείται από τους Γ. Βαρλάμο πρόεδρο, Φ. Ταξιάρχη αντιπρόεδρο, και τους: Κώστα Δαρλάση, Τάσο Ζωγράφο και Γιάννη Κουφό μέλη³⁰.

Στην απολογιστική έκθεση του 1986-88 του ΣΕΗ γίνεται λόγος για την ενοικίαση χώρου από τον ΟΕΘ και τη δημιουργία μιας αποθήκης με σκηνικό υλικό, το οποίο θα δανείζεται στους εταιρικούς θιάσους για διευκόλυνσή τους³¹.

Στις 2 Οκτωβρίου 1989 συζητείται στο μικτό Δ.Σ. του ΣΕΗ με τον ΟΕΘ η συμπλήρωση του άρθρου 34 και η τροποποίηση του άρθρου 24 του εσωτερικού κανονισμού του Οργανισμού. Στο Δ.Σ. συμμετέχουν οι: Γ. Καλατζόπουλος, Κ. Ιμπροχώρη, Κ. Βιτσεντζάτος, Λ. Λίβα, Κ. Παληός, Γ. Κέντρος, Γ. Χαραλαμπίδης. Το άρθρο 34 αναφέρει ότι σε ειδικές περιπτώσεις οι όροι της δανειοδότησης, όσον αφορά τα ποσοστά του παρόντος άρθρου, αλλάζουν με ευθύνη του Δ.Σ. του ΟΕΘ για ποσοστό μέχρι 50% και του μικτού Δ.Σ. ΣΕΗ-ΟΕΘ για ποσοστό πέραν του 50%, εφόσον τεκμηριώνονται όλες οι προδιαγραφές τής συγκεκριμένης θεατρικής παραγωγής. Η τροποποίηση του άρθρου 24 ορίζει ότι κάθε μέλος-εταίρος συμμετέχει κατά ίσο μερίδιο στις ζημιές και στις απολαβές έως την εξασφάλιση του βασικού μισθού σε όλους. Πέραν αυτού, η διανομή των κερδών γίνεται όπως ορίζει το καταστατικό του εταιρικού θιάσου. Το Δ.Σ. του ΣΕΗ και του ΟΕΘ συμφωνούν ομόφωνα και για τα δύο άρθρα³².

Το 1990 ο εταιρικός θίασος «Σχήμα» του ΣΕΗ ανεβάζει σε πολύ καλή παράσταση τον Πλούτο του Αριστοφάνη. Ο ΟΕΘ στέλνει ευχαριστήρια επιστολή στο θίασο για την προσφορά του, καθώς επίσης επιβάλλει τη στενότερη συνεργασία και ενεργοποίηση της τριμελούς επιτροπής και του υπεύθυνου του ΟΕΘ, Κυριάκου Κατριβάνου, με τους οργανωτές. Ειδικά ο εκπρόσωπος του ΟΕΘ Κυριάκος Κατριβάνος ορίζεται υπεύθυνος για κάθε οικονομικό, καλλιτεχνικό, οργανωτικό πρόβλημα που τυχόν θα προκύψει³³.

Στις 20 Οκτωβρίου 1992 αποφασίζεται η τροποποίηση του εσωτερικού κανονισμού λειτουργίας των εταιρικών θιάσων. Αποφασίζεται να μην επιτρέπεται στα μέλη της ομόρρυθμης εταιρείας να εργάζονται ως ηθοποιοί σε άλλη θεατρική παραγωγή. Τα μέλη της εταιρείας να είναι, τουλάχιστον, 5 μέλη του ΣΕΗ και επιπλέον 2/5 μη μέλη του ΣΕΗ. Η απαρτία στη γενική συνέλευση των μελών να γίνεται με τα 4/5 των μελών της εταιρείας και με την παρουσία μέλους του Δ.Σ. του ΟΕΘ. Την έκτακτη γενική συνέλευση να μπορούν να συγκαλούν τα 2/5 των μελών. Επίσης γίνονται τροποποιήσεις στον τρόπο παροχής δανείων και γενικότερα στα οικονομικά ζητήματα³⁴.

Οι εταιρικοί θίασοι, άλλοτε σε εμβρυακή μορφή άλλοτε πιο οργανωμένοι, αγωνίζονται και καθιερώνουν την εταιρικότητα ως θεσμό, ανατρέποντας έτσι το θεατρικό κατεστημένο. Βέβαιο είναι ότι οι προσπάθειες αυτές δεν πραγματοποιούνται χωρίς δυσκολίες, και αυτό είναι φυσικό, αφού καθετί καινούργιο, που έρχεται σε αντίθεση με τις κατεστημένες μορφές, δέχεται πυρά από τους υποστηρικτές τού κυρίαρχου τρόπου επιχειρηματικής θεατρικής δραστηριότητας. Όμως η λύση, που θα φέρει το ποιοτικό Θέατρο κοντά στο λαό και θα αποτελέσει μέσο της πνευματικής του καλλιέργειας και της συνειδητοποίησης των προβλημάτων του, είναι να πάψει το Θέατρο να είναι εμπόρευμα και να περάσει στα χέρια των καλλιτεχνών και των εργαζόμενων σε αυτό.

(από το βιβλίο Ογδόντα χρόνια ΣΕΗ

«Συνδικαλιστική δραστηριότητα του ΣΕΗ»)